Сўнгги йилларда, мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотларнинг асосий мақсади суд ҳокимияти мустақиллигини ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш билан бир қаторда фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишкафолатларини кучайтиришга қаратилган.
Хусусан, Конституциямизнинг 55-моддасига кўра, ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади.Ҳар кимга бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тиклаш учун унинг иши қонунда белгиланган муддатларда ваколатли, мустақил ҳамда холис суд томонидан кўриб чиқилиши ҳуқуқи кафолатланади.
Шу ўринда қайд этиш лозимки, Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексида фуқаролик ишлари бўйича судларга мурожаат қилишюзасидан айрим процессуал тартиблар белгиланган.
Яъни, фуқаролик судларига мурожаат қилишда учта асосий жихатга эътибор қаратиш лозим бўлади. Хусусан,судловга тегишлилик шартлари, аризанинг шакли ҳамда аризанинг мазмунига қўйилган талаблар.
Судловга тегишлилик деганда, ишнинг (низонинг) айнан қайси ҳудуддаги фуқаролик суди томонидан кўрилиши назарда тутилади.Судловга тегишлиликнинг умумий қоидаларига кўра, аризалар жавобгар доимий яшаб турган ёки доимий машғул бўлган жойдаги судга берилади. Ташкилотларга нисбатан аризалар улар давлат рўйхатидан ўтган жойдаги судга берилади.
Шунингдек, фуқаролик процессуал қонунчилигида аризаларнинг даъвогарнинг танлови бўйича судловга тегишлилик, келишилган судловга тегишлилик ҳамда судловга тегишлиликнинг алоҳида ҳоллари ҳам мавжуд.
Мазкур Кодекснинг 188-моддасига асосан, судда ишлар ёзма шаклда, шу жумладан почта орқали ёки электрон ҳужжат тарзида ариза бериш йўли билан қўзғатилади.
Судларга мурожаат қилишда киритилаётган ёзма мурожаатларнинг шакли ва мазмунига эътибор қаратиш жуда муҳим. Чунки, судга қилинаётган аризаларунинг мақсадига қараб даъво аризаси, ариза ва шикоят каби шаклларда амалга оширилади. Хусусан, фуқаролик ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар бўйича — даъво аризаси шаклида;буйруқ тартибида иш юритиш бўйича, алоҳида тартибда юритиладиган ишлар бўйича, шунингдек Фуқаролик процессуал кодексида назарда тутилган бошқа ҳолларда — ариза шаклида;апелляция ва кассация инстанцияси судларига мурожаат этилганда — шикоят (протест) шаклида амалга оширилади.
Шунингдек, Кодекснинг 189-моддасида судларга киритилаётган аризанинг мазмунига қўйилган талаблар белгиланиб, ушбу талабларга риоя этилмаслиги аризани қайтариш учун асос бўлади.
Яъни, аризада ариза берилаётган суднинг номи; даъвогарнинг фамилияси, исми, отасининг исми, яшаш жойи, агар даъвогар ташкилот бўлса, унинг номи, жойлашган ери (почта манзили) ҳамда реквизитлари, шунингдек, агар ариза вакил томонидан берилаётган бўлса, вакилнинг фамилияси, исми, отасининг исми ва манзили; жавобгарнинг фамилияси, исми, отасининг исми, яшаш жойи, агар жавобгар ташкилот бўлса, унинг номи, жойлашган ери (почта манзили) ҳамда реквизитлари;даъвогарнинг талаби;агар даъво баҳоланиши керак бўлса, даъвонинг баҳоси;даъвогар ўз талабига асос қилиб кўрсатаётган ҳолатлар ва даъвогар томонидан баён қилинган ҳолатларни тасдиқловчи далиллар;жавобгар билан низони судгача ҳал қилиш тартибига риоя этилганлиги тўғрисидаги маълумотлар, башарти бу қонунда ёки шартномада назарда тутилган бўлса;аризага илова қилинаётган ҳужжатларнинг рўйхати бўлиши лозим.
Судларга бериладиган ариза даъвогар ёки унинг вакили томонидан имзоланиши мумкин. Агар ариза вакил томонидан берилган бўлса, аризага ишончнома ёки вакилнинг ваколатини тасдиқловчи бошқа ҳужжат илова қилиниши керак.
Шу сабабли, ҳар бир шахс судга даъво аризаси киритишда процессуал қонунчиликда белгиланган талабларга риоя қилиши лозим.
Зеро, судларга мурожаат қилиш тартиби ва аризаларга қўйилган талабларга риоя қилиш шахснинг бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тиклашда дастлабки қадамлардан бири ҳисобланади.
Сирожиддин Салаев, Хоразм вилоят судининг катта консультанти
